Baelo Claudia to jedno ze starożytnych, rzymskich miast na Półwyspie Iberyjskim, którego ruiny najlepiej zachowały się do dziś. Jest zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie malowniczej zatoki Bolonia, w prowincji Kadyks w Andaluzji, niecałe 2 godziny drogi z Marbelli. To jedyne w swoim rodzaju stanowisko archeologiczne co roku odwiedza ponad 100 000 turystów z całego świata.
Rozkwit i upadek Baelo Claudia
Bez wątpienia miasto to stanowi potwierdzenie obecności cywilizacji rzymskiej i jej wpływu na kulturę i historię południowej Hiszpanii. Jak szacują historycy, zostało ono założone pod koniec II wieku p.n.e., w czasach funkcjonowania na tym terenie społeczności fenicko-punickich. Kluczowe dla rozwoju Baelo Claudia okazało się strategiczne położenie nad Cieśniną Gibraltarską. Współczesne wykopaliska archeologiczne dzieli zaledwie 14 km od miejsca, gdzie kontynent europejski styka się z Afryką.
Na intensywny rozwój miasta z jednej strony wpłynął połów, przetwórstwo i handel tuńczykiem – ze względu na ruchy migracyjne tego gatunku w pobliskich wodach Morza Śródziemnego, z drugiej zaś bliskość Afryki. To ukształtowało bowiem wymianę handlową między kontynentami. Szczytowy okres funkcjonowania Baelo Claudia to czasy panowania cesarza Klaudiusza (41-54 n.e.) – to na jego cześć miasto otrzymało swoją nazwę. Wówczas wyposażono je także w nową monumentalną zabudowę: powstało forum oraz kompleks świątynny.
Początkiem upadku Baelo Claudia były dwa trzęsienia ziemi. Zgodnie z ekspertyzą archeologów i historyków, pierwszy epizod miał miejsce w latach 40-60 n.e., a drugi – w latach 260-290 n.e.
W III wieku n.e. miasto było wielokrotnie atakowane przez piratów – zarówno germańskich, jak i berberyjskich. Mimo kilkukrotnych prób odbudowy, Baelo Claudia nie odzyskało już dawnej świetności. Starożytni mieszkańcy opuścili je w VI lub na początku VII wieku n.e., w tak zwanym okresie wizygockim, a tuż przed najazdem arabskim w 711 roku.
Ruiny forum i świątynia egipskiej bogini
Plan miasta to typowy przykład zabudowy rzymskiej w tym rejonie i dodatkowo pięknie położonej nad brzegiem morza. Obserwujemy tutaj prostokątny układ ulic, oparty na dwóch głównych arteriach: decumanus maximus – biegnącej ze wschodu na zachód oraz cardo maximus – przebiegającej z północy na południe. Eksperci wskazują, że starożytne miasto zajmuje obszar 13 hektarów, który w okresie świetności był otoczony murami z bramami. Co ciekawe, w architekturze nie brakuje inspiracji z Afryki. Plan centrum przypomina rozwiązanie znane z Leptis Magna w Trypolisie, gdzie istnieje podobny związek między świątyniami a bazyliką.
Sercem starożytnego Baelo Claudia było forum. Publiczny plac od północy wieńczyły trzy wspaniałe, identyczne świątynie Jowisza, Junony i Minerwy – tworzące tzw. Triadę Kapitolińską. W bezpośrednim sąsiedztwie zlokalizowano świątynię, poświęconą egipskiej bogini Izydzie. Obecność tego obiektu w tak ważnym miejscu wynikała z faktu, że Izyda była uważana za patronkę żeglarzy, co wyjaśnia jej znaczenie w mieście tak silnie związanym z handlem morskim.
Historycy nie wykluczają, iż kult Izydy został wprowadzony przez rzymskich i wschodnich osadników i rozkwitał w Baelo Claudia pomimo politycznych represji, symbolizując integrację egipskich bóstw z rzymską religią. Obecność egipskiej bogini płodności i macierzyństwa, opiekunki dzieci i żeglarzy w rzymskim panteonie, może wynikać również z rzymskiej egiptomanii, czyli fascynacji egipską kulturą. Warto wspomnieć, że świątynia Izydy stanęła również na samych Polach Marsowych w Rzymie. Badania archeologiczne potwierdziły również funkcjonowanie kultu Minerwy. Stało się to możliwe dzięki odkryciu fragmentów rzeźby tej bogini w jednej ze świątyń.
W Baelo Claudia zachowały się także ruiny prywatnych domów i sklepów, wytwórni garum (sos rybny o wyrazistym smaku), łaźni i monumentalnego teatru oraz pozostałości jednego z trzech akweduktów.
Wspomniany teatr rzymski w Baelo Claudia to największy budynek miasta, który w czasach świetności mógł pomieścić do 2000 widzów. Został wzniesiony przy wykorzystaniu naturalnego zbocza wzgórza – w ten sposób możliwe było stworzenie stopniowej konstrukcji dla widowni. W opinii badaczy, teatr nie był raczej wykorzystywany do walk sportowych. Stanowił natomiast scenę dla artystów, z dedykowaną przestrzenią dla orkiestry i muzyków.
Zobacz także:
Kadyks to miasto, które poprawia nastrój. Co warto tutaj zobaczyć?
Almadraba, czyli połowy tuńczyka i magia tradycyjnej hiszpańskiej kuchni
Odkrywając przeszłość w Baelo Claudia
O sukcesie gospodarczym miasta świadczyły położone na południe od miasta, w pobliżu obecnej plaży, zakłady – w tym solenia ryb – prawdziwy motor ekonomiczny i źródło utrzymania dla tego starożytnego rzymskiego ośrodka. Archeologowie odnotowali funkcjonowanie aż ośmiu zakładów solenia ryb, które należy datować od II wieku p.n.e. do V wieku n.e. Przetwórstwo tego produktu o tak krótkim terminie przydatności do spożycia pozwalało na jego dłuższe przechowywanie, a także eksport.
Innym produktem wytwarzanym w mieście było garum – fermentowany sos rybny – bardzo ceniony w czasach klasycznych, który stanowił główny produkt eksportowy Baelo Claudia. Jak twierdzą znawcy kulinariów tamtych czasów, sos – bogaty w kwas glutaminowy – stanowił swoistą „bombę proteinową” starożytnego świata. W przeszłości najbardziej wartościowy garum pochodził właśnie z regionu Kadyksu, co ma bezpośrednio związek z dostępem do wysokiej jakości tuńczyka almadraba.
Systematyczne wykopaliska w Baelo Claudia rozpoczęto w 1917 r., a nadzorował je francuski uczony Pierre Paris. Prace realizowane przez niego i jego zespół trwały do 1921 r. Prowadzone na Półwyspie Iberyjskim międzynarodowe wykopaliska archeologiczne odkryły większość budynków, które można dziś obserwować.
W grudniu 2007 r. otwarto centrum badawcze i muzeum, przylegające do ruin Baelo Claudia. Ten nowoczesny obiekt, zaprojektowany przez andaluzyjskiego architekta Guillermo Vázqueza Consuegrę, prezentuje eksponaty z tego niezwykłego miejsca – zapewniając zwiedzającym głębsze zrozumienie historycznego znaczenia starożytnego otoczenia.
Z kolei stanowisko archeologiczne Baelo Claudia otwarte jest od wtorku do niedzieli w godz. 9-15. Mieszkańcy UE mają bezpłatny wstęp po okazaniu dokumentu tożsamości, podczas gdy dla obywateli spoza UE opłata wynosi 1,50 euro. Samo stanowisko oferuje niewiele cienia, więc zaleca się zabranie kapeluszy i wody. Chcąc dogłębnie poznać historię tego miejsca, warto zarezerwować ok. 1,5 godziny.
Warto dodać, iż Baelo Claudia to nie jedyne zabytki z czasów rzymskich w Andaluzji. W Marbelli z czasów Imperium Rzymskiego zachowały się chociażby piękne łaźnie czy znane z mozaik pozostałości domów w Rio Verde, datowane na II wiek. Jedną z najciekawszych pamiątek po Imperium są fragmenty wybudowanego w I wieku n.e. mostu Puente Romano. Wchodził on kiedyś w skład Via Augusta – drogi z Rzymu do Kadyksu. Dziś można go zobaczyć jako element luksusowego hotelu, w którego architekturę został wkomponowany. Wciąż odkrywane są nowe pamiątki z czasów rzymskich – w 2022 r. archeolodzy odkopali w Marbelli pozostałości zakładu rzemieślniczego z czasów Imperium.
